HISTORIA SZKOLNICTWA W NOWEJ WSI KRÓLEWSKIEJ.
Jak podaje kronika szkolna do 1820 roku Koeniglich Neudorf (Nowa Wieś Królewska) nie posiadała własnego systemu szkolnego. Dzieci wtedy uczyły się na różne sposoby. Niektórzy wysyłali dzieci do sąsiedniego Oppeln (Opola), inni uczyli je prywatnie u emerytowanego nauczyciela o nazwisku Hayer. Większość rodziców jednak nie miała możliwości posyłania dzieci do szkoły. Nie było wtedy jeszcze obowiązku „szkolnego” we współczesnym znaczeniu. Warunki te uległy zasadniczej zmianie po 1816 roku, kiedy Opole stało się stolicą Rejencji. Celem nadrzędnym stała się też edukacja. Dlatego już w 1818 roku uznano potrzebę stworzenia samodzielnego systemu szkolnego dla ówczesnej Kgl. Neudorf. Wieś została zobligowana do stworzenia szkoły. Rozpoczęły się negocjacje z przedstawicielami gminy, którzy początkowo stwierdzili, że należy wybudować szkołę, ale ze względów finansowych gmina nie jest w stanie tego zrobić. Zaproponowano zatem utworzenie stowarzyszenia szkolnego z gminą Grudschutz (Grudzice). Jednak przedstawiciele tej sąsiedniej miejscowości, podczas negocjacji podkreślali, że należą do parafii Groschowitz (Groszowice) i dlatego chcą wstąpić do tamtejszego stowarzyszenia szkolnego. Tym bardzej, że w historii Groszowic w 1814 roku pojawia się informacja o budowie tamtejszej szkoły, a na prace z nią związane złożyli się mieszkańcy Groszowic, Grudzic i Maliny. W związku z tym, inspektor szkolny Neiss poparł i zatwierdził wniosek gminy Grudschutz i Kgl. Neudorf. Rząd wyraził na to zgodę. Dlatego społeczność Kgl. Neudorf nie miała innego wyjścia, jak tylko zbudować (stworzyć) szkołę samodzielnie. W dniu 19.04.1819 roku Królewski Inspektor Budowlany przygotował w tym celu projekt z kosztami budowy.
Jak podaje w 1830 roku Johann Knie, pierwsza szkoła katolicka w Kgl. Neudorf (Nowej Wsi Królewskiej) powstała w 1822 roku, ale zapisy w katalogu szkoły przechowywanym w Archiwum Państwowym w Opolu świadczą, że już wiosną 1821 roku przyjęto do szkoły pierwszych piętnastu uczniów. W 1822 roku uczęszczało do niej 143 uczniów. Do przełomu wieków XIX i XX warunki nauczania były zupełnie inne. Wtedy szkoła miała tylko jedną i to nie wystarczającą izbę szkolną, która mieściła się na wzniesieniu (z lewej strony obecnego kościoła parafialnego)w starej, przerobionej stodole należącej dawniej do nadleśnictwa. Po śmierci Hugo Leistena, urzędnika stanu cywilnego i jednocześnie inspektora lokalnej szkoły (od 1874r.), w Nowej Wsi Królewskiej w budynku dworskim zwanym popularnie „Leistenei” zarejestrowano 1.04.1894 r. dodatkową klasę szkolną oraz dwa służbowe mieszkania dla nauczycieli. Funkcję swą pełnił ów budynek do roku 1900 – to jest do wybudowania nowej szkoły. Budynek ten mieścił się między obecnym kościołem a plebanią i w 1901 r. został zaadoptowany na kościółek tymczasowy (do 1904 r. tj. do chwili ukończenia budowy kościoła parafialnego). Prawdopodobnie jedyną zachowaną pamiątką z XIX wiecznej szkoły w Nowej Wsi Królewskiej jest księga z wpisami uczniów – absolwentów z lat 1864-1876, której tytuł w przetłumaczeniu brzmi : „Akta dotyczące własnoręcznie pisanych życiorysów przez uczniów – absolwentów szkoły w Królewskiej Nowej Wsi w latach : 1864, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76”. Księga ta jest źródłem wiedzy o mieszkańcach tej dzielnicy. Stanowi bezcenny zabytek dziewiętnastowiecznego piśmiennictwa. Jest przykładem tak zwanej hagiografii. Pierwszego wpisu dokonał uczeń Urban Piechotta. Oto jego treść:
Opis Żywota
Ja nazywam się Urban Piechotta a jestem urodzonym W Królewskiej Nowejwsi dnia 25 tego Maja w roku 1851. Od narodu jestem w domu rodziców moich. Ja chodzę od 6 tego roku do tutejszej szkoły większą częńscią regularnie. Mój Ojciec nazywa się Simon Piechotta a jest chaupnikiem a moja Matka rodzonoł Julianna Kasperek. Mój Ojciec jeszcze żyje a moja Matka już umarła przed 3 latami. Przez moje życie byłem zupełnie zdrowy. Ja mam 4 braci Jozef Franc Nikolaus Paul a 2 siostry Franciszka Maria. Tom własną ręką napisał W Królewskiej Nowejwsi dnia 1 go Maja roku 1864 Urban Piechotta.
Każdy wpis był potwierdzony przez nauczyciela klauzulą: ”Własnoręczny wpis tego ucznia potwierdza Klimek. Nauczyciel.” Uczniowie dokonywali wpisów w „Księdze absolwentów” w dwóch językach. Od 1864 do 1868 roku najpierw po polsku, później po niemiecku, w tym był jeden wpis tylko po niemiecku i cztery wpisy tylko po polsku. Rok 1869 i 1872 to wpisy najpierw po niemiecku, później po polsku. Wpisy w latach 1870 i 1871 znów były najpierw w języku polskim, później w niemieckim, w tym znalazły się trzy wpisy tylko po niemiecku. Od 1873 roku aż do końca, to znaczy do 1876 r. wszystkie wpisy są już tylko w języku niemieckim. Możemy więc zaobserwować jak zapisy w danym języku były zwierciadłem historii, którą wytyczała na tych ziemiach polityka.
Pierwszy, oryginalny wpis absolwenta szkoły w 1864 roku.
Urban Piechotta w wieku 70 lat. Zdjęcie ślubne z drugą żoną w 1922 r.
Pierwsza żona Urbana – Susanna zd. Kainka (Rodzice: Josef Kainka i Katharina zd. Świerc) wyszła za mąż za Urbana 22.05.1876 r. Z tego związku przyszło na świat (z dotychczasowych moich poszukiwań) ośmioro dzieci: Franz ur. 27.01.1877 r., Joseph ur. 18.09.1878 r., Clara ur. 30.11.1882 r., Franz ur. 10.04.1884 r., Thekla ur. 04.06.1885 r., Aleksander ur. 15.03.1888 r. zm. 31 03.1888 r., Karl ur. 28. 02.1889 r., Robert ur. 31.03.1891 r. zm. 23.01.1961 r.
W 1900 roku rozpoczęto naukę w nowym budynku szkolnym z dwunastoma klasami dla dziewcząt i chłopców. Ten piękny dwupiętrowy gmach z czerwonej cegły wybudowano obok istniejącej starej szkoły. Cztery lata później w sąsiedztwie nowej szkoły stał już kościół parafialny. Po drugiej stronie ulicy było boisko, które wykorzystywała również miejscowa straż pożarna do ćwiczeń. Ponadto uczniowie zdobywali praktyczne umiejętności przy specjalnie utworzonej szkółce drzew. Znajdowała się ona przy dzisiejszym skwerze na rogu ulic Pobożnego i Szczeszyńskiego. Do końca II wojny światowej było to urokliwe miejsce z pomnikiem poległych w I wojnie światowej żołnierzy z Nowej Wsi Królewskiej (zbudowany w 1924 r., oddany do użytku 05.07.1925 r.). Dziś zachowała się tylko okrągła betonowa podstawa pomnika ze schodkami na niewielkim ziemnym podwyższeniu. Kierownikiem, a następnie dyrektorem nowej szkoły był nauczyciel o nazwisku Vogler. Następcą rektora Voglera został 1.04.1923 r. rektor Stefan Gladosch. Tę funkcję pełnił aż do śmierci (zmarł 3.06.1939 r.). Stefan Gladosch od 1.04.1925 r. pełnił również funkcję sędziego polubownego. Był on poza tym nieprzerwanie od 1923 r. członkiem zarządu szkoły. Rektor Gladosch spoczął na cmentarzu komunalnym w Nowej Wsi Królewskiej, ale jego pomnik, niestety został usunięty w 1999 roku. Dziś po zasłużonym dla naszej społeczności dyrektorze zostało tylko zdjęcie jego dawnego grobu z pomnikiem. Od chwili powstania parafii w 1901 roku nauka religii odbywała się w szkole. Ks. proboszcz przygotowywał jedynie dzieci do I Komunii św. od 1 listopada do Niedzieli Białej oraz nauczał w dwóch wyższych klasach szkoły podstawowej. W pozostałych klasach uczyli religii nauczyciele. Ks. proboszcz był w tych klasach przynajmniej raz w miesiącu obecny. Od 1907 roku wizytacja nauki religii odbywała się nie w szkole, tylko w kościele. Nauczyciele uczący religię przyprowadzali w wyznaczonym terminie dzieci do kościoła. W 1908 roku było 240 dzieci nieobecnych na wizytacji z powodu epidemii szkarlatyny. Ciągły wzrost liczby mieszkańców spowodował, że jedna szkoła w Nowej Wsi Królewskiej już nie wystarczała. W związku z tym już w 1911 r. powstały plany wybudowania dodatkowej, drugiej szkoły. W 1912 roku przy Al. Przyjaźni 55 (dawniej Groschowitzerstr.) powstała druga szkoła powszechna nr II z 16 salami lekcyjnymi. Koszt budowy nowej szkoły wyniósł 65 tyś. marek. Od 02.11.1912 roku wyposażał ją nauczyciel Hoheisel a od 1914 roku wspierał w zarządzaniu nową szkołą dyrektor szkoły nr I Vogler. 13.10.1914 roku kierownictwo przejął rektor Ruckert. 16.04.1916 roku nowym dyrekrorem szkoły nr II w Kgl. Neudorf – największej rozwijającej się wtedy gminie na opolszczyźnie został rektor Valentin Kidalla. Urodzony 31.01.1887 roku w Tworogu, jako szóste dziecko urzędnika kolejowego Franza Kidalli i jego żony Marii zd. Opara. Od 1914-1916 był nauczycielem przygotowawczym w Pleẞ i Oberglogau oraz nauczycielem seminaryjnym w Tarnowitz i Peiskretscham. Rektor Kidalla był jednym z najbardziej znanych i najważniejszych pedagogów na Opolszczyźnie. Służył dla tej szkoły i społeczności przez prawie 30 lat. Do czasu wydalenia z ojczyzny pracował szczęśliwie dla szkoły i nie tylko. Rektor Valentin Kidalla zasłużył swoja działalnością na szczególne wyróżnienie w Königlich Neudorf, później Bolko a dziś Nowej Wsi Królewskiej. To dzięki niemu możemy szczycić się fotografiami, na których udokumentował dwukrotny przelot sterowca „Graf Zeppelin” nad naszą miejscowością 17.10.1929 r. i 24.06.1930 r. W 1912 roku do 19 klas uczęszczało 1275 dzieci katolickich oraz 11 dzieci protestanckich. W 1916 roku stwierdza się, że w dwóch katolickich szkołach uczy 20 nauczycieli, do których uczęszcza 1170 dzieci katolickich oraz 24 protestanckich. Klas jest 19. Były to klasy chłopięce i dziewczęce z wyjątkiem klas VII, do których uczęszczali razem chłopcy i dziewczęta. Księża parafialni przejęli 8 godzin religii tygodniowo. Należy również wspomnieć, że istniejące od 1912 roku dwie szkoły zostały podzielone w 1940 roku na żeńską i męską. W szkole I (tej przy kościele) nazwanej po przejęciu władzy w Niemczech przez Adolfa Hitlera (1933 r.), niechlubnym imieniem Alberta Leo Schlagetera uczyli się chłopcy. Dziewczęta natomiast chodziły do szkoły II (nowej), którą nazwano w latach trzydziestych jeszcze bardziej niechlubnym imieniem Adolfa Hitlera. Na terytorium podzielonego Śląska ludność była przemieszana. Polska i Niemcy podpisały w 1922 r. tzw. konwencję genewską. Był to układ zawarty na 15 lat, w którym obie strony regulowały liczne sprawy sporne związane z podziałem Górnego Śląska, a zwłaszcza zobowiązały się do poszanowania praw mniejszości narodowej na swoich terenach. Zakładano więc publiczne polskie szkoły, ale często odstraszano rodziców od posyłania do nich dzieci. Na podstawie konwencji genewskiej złożono także w Nowej Wsi Królewskiej dnia 11.08.1923 r. wniosek o założenie polskiej publicznej szkoły podstawowej, do której miało uczęszczać 64 dzieci. Otwarcie szkoły (w budynku szkoły nr I) nastąpiło 1 maja 1925 roku z liczbą dzieci 16. Z biegiem lat coraz mniej dzieci uczęszczało do szkoły i w 1929 r. gdy było ich tylko sześcioro, szkołę zamknięto. 15 października 1928 r. otwarto w Nowej Wsi Królewskiej rodzaj szkoły zawodowej (Fortbildungsschule). Ks. Proboszcz zaprotestował, bo nie uwzględniono nauki religii w tejże szkole. W najstarszym budynku znajdującym się na tyłach szkoły przy placu Kościelnym mieszkał rektor Gladosch. W tym budynku również w latach 1938-1945 utworzono klasę szkoły zawodowej stolarzy (ponoć jedyna w całym powiecie opolskim). Od początku parafii przygotowanie do I Komunii św. odbywało się w tzw. starej szkole położonej tuż obok kościoła. Jeszcze w 1939 roku uzyskano zezwolenie na uczenie religii w salach szkolnych po lekcjach z innych przedmiotów. 18 października 1939 r. Arcybiskupi Wikariat Generalny we Wrocławiu zawiadomił, że „katolickie szkoły wyznaniowe” (Katholische Bekentnischule) a za takie uchodziły, także szkoły w Nowej Wsi Królewskiej, zostały przez władze państwowe przemienione w „Państwowe Szkoły Podstawowe” – Gemeinschaftsschule. W związku z tym duchowieństwo dekanatu opolskiego wniosło protest do władz państwowych. Zmianę uważano za zagrożenie wiary. Po II wojnie światowej nauka religii wróciła do szkół. Do dwóch szkół uczęszczało 1031 dzieci, a naukę religii uczyło 19 nauczycieli. W związku z usunięciem nauki religii ze szkoły, objęto dzieci katechizacją przy kościele. W 1952 roku uczęszczało na nią 882 dzieci. W styczniu 1957 roku nauka religii znowu wróciła do szkół, ale tylko na dwa lata. Potem przez okres 30 lat (do 1989 r.) można było prowadzić katechizację tylko przy kościele – najczęściej w salkach katechetycznych. Rok 1989 to powrót lekcji religii do szkół. Obecnie w szkołach różnego typu w tygodniu są dwie godziny katechizacji. Na podsumowanie historii szkoły do II wojny światowej warto wspomnieć nauczycieli, których nazwiska zapewne są jeszcze znane najstarszym mieszkańcom obecnej dzielnicy: Nauczyciel i organista Albert Scholz (ur.31.01.1856 r. zm.19.08.1946 r.), w latach 1935-36 wybudował dom przy Friedhofstr. 19 (obecnie ul. Zielona). Pochowany na tutejszym cmentarzu miał do niedawna piękny drewniany nagrobek, którym opiekował się aż do śmierci mieszkaniec dzielnicy Alojzy Mrocheń, wspaniały człowiek, który przekazał mi bezcenne informacje i wspomnienia o naszej miejscowości. Joseph Dzicher (później zmienił nazwisko na Deichhardt) – mieszkał na Oswaldstr. (obecnie ul. Londzina), następnie kupił działkę budowlaną na Sandstr. 11 (obecnie ul. Z. Nałkowskiej) i w 1938-39 r. wybudował dom, Georg Wierzba, organista i członek rady parafialnej, ur.24.04.1871 r., zm.3.06.1904 r., Grund, Laugwitz, Grumann – mieszkał przy Wilhelmstr. 53 (obecnie ul. Jagiellonów), Niewerla, Laugwitz, Georg Woesler – nauczyciel i organista, mieszkał na Schulstr. (obecnie ul. Szczeszyńskiego), Josef Spallek – członek rady parafialnej, mieszkał na Hoffmannstr. (obecnie ul. H. Pobożnego), później wybudował dom na osiedlu domków, naprzeciw dawnych zakładów meblowych przy dzisiejszej ul. Ozimskiej, Peter Paul – członek rady parafialnej, mieszkał na Wilhelmstr. (obecnie ul. Jagiellonów), Rother – mieszkał w budynku starej szkoły (z tyłu, za szkołą, przy placu Kościelnym) później przeniesiony do Gosławic na stanowisko kierownika. Na jego miejsce przyszedł nauczyciel o nazwisku Schmidt, Gorżawski (Gewerbe Oberlehrer) – uczył tylko w szkole zawodowej stolarzy (młodsi mieli we wtorek zajęcia, starsi – w czwartek), mieszkał w Opolu na Karlsplatz 4 (obecnie plac Kopernika), Oswald Sadlo – nauczyciel w szkole II przy Groschowitzerstr. (obecnie Al. Przyjaźni), Ernest Peterknecht, Lichtenberg, Menzel, Wanke, a także kobiety: panna Hesse, Klinnert, Agnes Klose (ur.3.01.1886 r., zm.2.02.1954 r.), Scharz, Zolna, Pauline Kurpiers (ur. w 1889 r.) z Wilhelmstr. 4 (obecnie ul. Jagiellonów). Po II wojnie światowej do dwóch szkół uczęszczało 1031 dzieci, a religii uczyło 19 nauczycieli. Najstarszy budynek szkolny znajdujący się na tyłach szkoły nr I (później nr 15) przy kościele został spalony w 1945 r. przez Rosjan. 1 września 1945 r. Nauczyciele przyjęli swoje obowiązki w ówczesnej Szkole Podstawowej nr II (później nr 16). Zajęcia odbywały się przejściowo w budynku Szkoły Podstawowej nr I. Dopiero wiosną 1946 r. szkoła otrzymała od jednostki radzieckiej swój budynek przy Alei Przyjaźni 55. W latach 1945-1947 kierownikiem szkoły był Antoni Obarski. W latach 1948-1950 – mgr Stefan Grobelny, w latach 1950-1953 Ludwika Grobelna. W pierwszym dziesięcioleciu po wojnie grono nauczycielskie składało się z przybyszów z różnych stron Polski. Przedstawmy ich nazwiska: Franciszka Doszlowa, Zofia Łazarkiewicz, Janina Wiegusińska, Weronika Malczewska, Stefania Kuderewicz, Stanisława Nemec, Maria Nawarecka, Carmen Bolska (Miczke), Wanda Dusza (Kaczkowska), Gizela Sajdak (Leszczyńska), Paweł Czarnecki, Zenon Tarnawski, Janina Obarska, Regina Łuczyńska, Irena Pawleta. W 1968 roku wybudowano w Nowej Wsi Królewskiej – już wtedy dzielnicy Opola, nową szkołę podstawową przy ul. Z. Nałkowskiej, która przejęła numer 16 po starej szkole nr II, przy Al. Przyjaźni 55. Usytuowana na końcu ulicy, w miejscu gdzie była niegdyś górka, z której zimą zjeżdżało się na sankach. Jedna z dotychczasowych szkół przy Al. Przyjaźni tzw. nowa szkoła nr II, zbudowana w 1912 r. z powodu wad konstrukcyjnych (pęknięcia ścian i fundamentów) została zamknięta z chwilą wybudowania w 1968 r. szkoły przy ul. Nałkowskiej i po kilku latach wyburzona. W tym miejscu znajduje się obecnie pętla autobusowa. Druga dotychczasowa szkoła nr 15 przy kościele parafialnym (dawna szkoła nr I z 1900 r.) z powodu malejącej liczby dzieci na terenie dzielnicy została zamknięta i zamieniona na biura. W roku szkolnym 1975/1976, po miesiącu od rozpoczęcia nauki, zarządzeniem Wydziału Oświaty nastąpiło połączenie Szkoły Podstawowej nr 15 ze Szkołą Podstawową nr 16. Młodzież i nauczyciele przeszli do nowej „szesnastki” Usytuowany w centralnym miejscu dzielnicy zabytkowy budynek dawnej szkoły przez wiele lat stał opuszczony i w 1999 roku – dokładnie w setną rocznicę jego wybudowania zostało zamurowane wejście główne, by uchronić ów wielce zasłużony dla oświaty gmach przed dewastacją. W 2001 roku marszałek województwa opolskiego przekazał ponad stuletni budynek dawnej szkoły Stowarzyszeniu „Hospicjum Opolskie”. Na początku był wolontariat i hospicjum domowe. Po otrzymaniu zabytkowego budynku były ogromne trudności w znalezieniu pieniędzy na remont, na adaptację, na przystosowanie pokoi, które miały spełniać rolę hospicjum. Do 2005 roku udało się wymienić dach i gotowy był projekt wnętrza. Docelowo potrzebne było w tamtym czasie na tą inwestycję 1,2 miliona złotych. Udało się dopiero w 2012 roku. W tymże roku otwarto tu stacjonarne Centrum Opieki Paliatywnej „Betania”. Zarządzane jest przez Kościół Ewangelicki, ale ma charakter ekumeniczny. Prezesem Stowarzyszenia „Hospicjum Opolskie” jest ks. Biskup Marian Niemiec a dyrektorem Centrum Opieki Paliatywnej „Betania” w Opolu jest Jarosław Wach. Obecnie Stowarzyszenie Hospicjum Opolskie swoją opieką domową obejmuje blisko 45 pacjentów. W 2021 roku liczba pacjentów stacjonarnych przekroczyła 130. Natomiast z pomocy w swoich domach korzystało około 180 osób. Dziś w Nowej Wsi Królewskiej czynna jest tylko jedna – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 16 przy ul. Nałkowskiej. W maju 1999 roku szkoła im. Zofii Nałkowskiej obchodziła swoje 30.lecie. W tym czasie mury szkoły opuściło 1380 uczniów, a kształciło ich 90 nauczycieli. Pierwszym kierownikiem szkoły została Maria Pilarska – kierowniczka „starej szesnastki”. W 1971 roku funkcję dyrektora szkoły objął Zbigniew Bury. Pełnił ją do 1986 roku. Następcą dyrektora Burego, który odszedł na emeryturę, ponownie została kobieta Halina Wodecka. Pełniła tę funkcję do emerytury w 2002 roku. Od tego roku dyrektorem szkoły zostaje Józefa Marciniak, która pełnia tę funkcję przez 22 lata. W 2024 roku nowym dyrektorem szkoły została mianowana Pani Edyta Miler.
Dzieje szkoły, nazwiska nauczycieli i pracowników tej szkoły można znaleźć w broszurce wydanej z okazji jubileuszu 30.lecia, przygotowanej przez nauczycielkę historii w tej szkole – panią Lidię Naworską, oraz-prawie stustronicowe wydanie książki z okazji jubileuszu 40.lecia szkoły, zredagowane przez zespół nauczycieli w 2009 roku. Niestety w jubileuszach nowej „szesnastki” zapomniano o uczniach dawnej szkoły nr II (starej szesnastki), która jest kontynuacją nowej szkoły nr 16. Przyznaję z całą odpowiedzialnością, jako pasjonat dziejów Nowej Wsi Królewskiej, że historia okrągłych rocznic nowej „szesnastki” wymaga zdecydowanej korekty i prosi się o jej naprawienie. Będę wdzięczny za wszelkie uwagi i historie. Proszę również o stare fotografie i wspomnienia dawnych uczniów starej „szesnastki” w komentarzach na mojej stronie internetowej, lub na skrzynkę pocztową; js.nwk8@gmail.com. W moich galeriach zdjęć staram się pokazywać poszczególne szkoły w chronologii z posiadanych dotychczas zbiorów prywatnych, lub materiałów udostępnionych przez mieszkańców.
Historia oświaty w Nowej Wsi Królewskiej liczy ponad 200 lat. Nasi dziadowie dbali o jej rozwój, a co my dzisiaj ich potomkowie damy naszym dzieciom w XXI wieku?
Joachim Sosnowski Grudzień 2024 r.
Galeria Szkoły nr II (Starej 16) przy Al. Przyjaźni 55
Kronika Szkoły nr 15 w oryginale
Szkoła Podstawowa nr 15. Lata 60.te
Galeria Szkoły Podstawowej nr 15
Artykuł w TO z 1975 r. o zamknięciu SP 15 i połączeniu z SP 16
